Weterynaria czyli pomoc zwierzętom domowym. Historia i organizacja weterynarii na świecie...

Weterynaria to zespół nauk biologicznych i umiejętności praktycznych, których celem jest udzielenie pomocy człowiekowi w uzyskaniu przezeń jak największych korzyści ze zwierząt. Cel ten osiąga weterynaria przez zapobieganie zaraźliwym chorobom zwierzęcym oraz ich zwalczanie, leczenie zwierząt chorych, ochronę zdrowia ludzi przed chorobami odzwierzęcymi, kontrolę produktów zwierzęcych oraz przez wykonywanie prac związanych z rozwojem i usprawnieniem hodowli.

Lew w zoo (zwierzęta). Obraz Sergey Romanov z Pixabay.

Termin weterynaria jest wprowadzony od łacińskiego animalia veterina - zwierzęta jednokopytne, juczne, stąd określenia: mający styczność ze zwierzętami, sztuka weterynaryjna, lecznictwo weterynaryjne. Określenia weterynaria, weterynaryjny ulegają rozpowszechnieniu w Polsce dopiero w XIX wieku.

Zarys historii. Początki weterynarii sięgają czasów, w których człowiek zaczął używać zwierząt - przede wszystkim koni, bydła, owiec - do swych celów. Udzielaniem pomocy chorym zwierzętom zajmowali się pasterze, owczarze. Znajduje to odzwierciedlenie w mitach greckich, np. o pasterzu Melampusie (ok. 1389 przed n.e.) oraz o dobrym centaurze Chironie (ok. 1270 p.n.e.). Z czasem, podobnie jak leczenie ludzi, zabiegi weterynaryjne przechodzą w ręce kapłanów. Wzmianki o chorobach zwierząt są spotykane już w najstarszych zabytkach piśmiennictwa babilońskiego (Kodeks Hamurabiego, ok. XX wiek p.n.e.), żydowskiego, egipskiego, sanskryckiego, perskiego i chińskiego. W Indiach od dawna istniały szpitale - przytułki dla słoni i koni, byli też lekarze zajmujący się ich leczeniem.

Nauka o leczeniu zwierząt rozwinęła się u Greków i Rzymian. Wiedzę w tym zakresie czerpano z dzieł przyrodniczych wybitnych filozofów i lekarzy, zwłaszcza Hipokratesa, Empedoklesa, Arystotelesa oraz Galena. Prace greckich lekarzy weterynarii zostały zebrane w X wieku w jedno obszerne dzieło Hippiatrika, przekładane wielokrotnie na różne języki. Za najsłynniejszego greckiego lekarza weterynarii jest uważany Apsyrtos z Bitynii (IV wiek), który brał udział w wyprawach wojennych cesarza Konstantyna Wielkiego przeciw Scytom i Sarmatom. Spośród rzymskich pisarzy sporo miejsca poświęcają zagadnieniom hodowli, chorób i leczenia zwierząt - Katon, Cenzor, Varro, Columella.

W średniowieczu nauka o leczeniu zwierząt upada. Jedynie Arabowie, którzy na wysokim poziomie stawiali hodowlę konia, rozwijają nauki weterynaryjne. Przełożyli oni dzieła greckie i rzymskie na język arabski, opracowali szereg metod chirurgicznych i zasad postępowania w chorobach wewnętrznych zwierząt. Wielki wpływ na kształtowanie się pojęć i metod nie tylko w medycynie, lecz i w weterynarii, wywarł genialny uczony - Avicenna (X-XI wiek). Jednym z nielicznych pomników piśmiennictwa weterynaryjnego z okresu średniowiecza jest dzieło De medicina equorum Włocha Jordanusa Ruffusa (XIII wiek), a z okresu Odrodzenia - praca o anatomii i chorobach konia, napisana przez Włocha Carlo Ruiniego (XVI wiek).

Za pierwszą pracę weterynaryjną w języku polskim należy uważać niewielkie dzieło Conrada pt. Sprawa a lekarstwa końskie z 1532 roku.

Weterynaria jako nauka zaczyna się rozwijać dopiero z chwilą powstawania szkół weterynaryjnych. Pierwszą szkołę założył Klaudiusz Bourgelat w Lyonie w 1762 roku. Wiedza w tym zakresie stała się niezbędna wobec konieczności walki z zarazami zwierzęcymi, czyli epizoocjami, jak księgosusz, pryszczyca, wąglik, nosacizna koni i inne. Zarazy wyniszczały hodowlę, powodując w wielu krajach w XVI - XVIII wieku klęski głodowe. Poza tym w zorganizowaniu szkół weterynaryjnych dużą rolę odgrywały względy militarne - potrzebowano koni dla wojska.

Na ziemiach polskich pierwsza uczelnia weterynaryjna została zorganizowana w Wilnie w 1823 roku przez Bojanusa, znakomitego uczonego, autora licznych dzieł i rozpraw z dziedziny anatomii porównawczej.

Rozkwit weterynarii przypada głównie na XIX wiek, który przyniósł tak wiele cennych odkryć w różnych dziedzinach wiedzy, m. in. w naukach przyrodniczych. Szczególne znaczenie miały zdobycze z zakresu mikrobiologii, jak odkrycie przez Pasteura i Kocha laseczki wąglika i jej przetrawników w 1876 roku, wytworzenie przez Pasteura szczepionki przeciw wąglikowi i wściekliźnie, odkrycie prątka gruźlicy przez Kocha, wytworzenie surowicy przeciwbłoniczej przez Behringa, stworzenie przez Listera podwalin antyseptyki, ustalenie przez Kuchenmeistera związku między tasiemcem samotnym a wągrem świńskim. Również odkrycia dokonane przez polskich uczonych - Cienkowskiego i Nenckiego miały duże znaczenie dla opracowanie metod walki z groźnymi chorobami zaraźliwymi zwierząt.

Organizacja weterynarii. W XIX wieku, a ostatecznie w XX wieku ustaliły się formy organizacyjne służby weterynaryjne i określono zasadnicze kierunki jej działania. Aby zapobiec zaraźliwym chorobom zwierzęcym i ich rozprzestrzenianiu się, wydano odpowiednie ustawy regulujące sposób postępowania ze zwierzętami chorymi, podejrzanymi o zarażenie się, padłymi itp. Aby nie dopuścić do przenikania chorób zaraźliwych przez granice przy eksporcie zwierząt i produktów zwierzęcych, państwa zawierają między sobą umowy, czyli konwencje weterynaryjne. Badaniem przebiegu chorób zwierzęcych na całym świecie, statystyką weterynaryjną chorób, prognozami sytuacji epizootycznych zajmuje się specjalnie do tego celu powołane Międzynarodowe Biuru Epizootyczne z siedzibą w Paryżu. Począwszy od 1863 roku odbywają się co 4 lata międzynarodowe kongresy weterynaryjne, na których uczeni wszystkich krajów mają możność poznania najnowszych odkryć z zakresu nauk weterynaryjnych, postępowych metod leczenia i zapobiegania chorobom.

Zwalczanie chorób. Zapobieganie chorobom. Do najgroźniejszych chorób zwierzęcych - zarówno ze względu na szybkość szerzenia się, jak i wysoką śmiertelność oraz straty gospodarcze, jak też ze względu na niebezpieczeństwo dla człowieka - należą: księgosusz bydła, nosacizna koni, zaraza stadnicza koni, zaraza płucna bydła, wąglik, choroba Bollingera, niedokrwistość zakaźna koni, influenza koni, świerzb jednokopytnych, pryszczyca, szelenica, różyca, pomór świń, choroba cieszyńska świń, wścieklizna psów, kotów i innych zwierząt, pomór kur, cholera drobiu, zgnilec łagodny i złośliwy pszczół, choroba roztoczowa pszczół, posocznica karpi. Konieczność prowadzenia intensywnej walki z tymi chorobami jest podyktowana względami zarówno natury gospodarczej, jak i sanitarnej.

Obok zwalczania nie mniejsze znaczenie ma zapobieganie chorobom u zwierząt. Profilaktyka ogólna wymaga stałego przestrzegania zasad higieny, a więc zapewnienia zwierzętom jak najlepszych i najbardziej odpowiednich dla danego gatunku warunków środowiskowych i żywieniowych. Wszystkie zwierzęta gospodarskie wymagają suchych, obszernych i jasnych pomieszczeń, ciepłych w zimie i chłodnych w lecie, powietrza i słońca (przebywania na naturalnych pastwiskach), pielęgnacji, zdrowej karmy, odpowiednio dobranej pod względem jakościowym i ilościowym itp. Specjalną opieką należy otoczyć samice i to zarówno w okresie ciąży, jak i w czasie karmienia przez nie potomstwa. Profilaktyka specjalna ma na celu uchronienie zwierząt przed chorobami przez wytworzenie w ich organizmach stanu odporności (odpowiednie szczepionki, surowice zapobiegawcze), przez eliminowanie zwierząt słabych i charłaczych oraz izolowanie zwierząt podejrzanych o chorobę. Stosuje się też różne zabiegi uniemożliwiające zagnieżdżenie się zarazków i pasożytów, jak odkażanie, oczyszczanie i bielenie pomieszczeń, odmuszanie i odszczurzanie, a także odpowiednio postępuje się z nawozem, zapobiega się roznoszeniu odpadków zwierzęcych przez psy, koty itp.